1058 पटक हेरिएको 
कास्की : जब मैलिँदै गयो मान्छेको चेतना
जब फोहोरी बन्दै गयो मान्छेको मन
समाज नै बन्दै गयो विशाक्त
हडपिँदै गयो प्रकृतिको सुन्दरता
लुटिँदै गयो सम्पदाको यौवन
ओ सेती !
तिमी संग्लिन त माहामारी कुर्नुपर्यो
मलाई शंका छ,
मान्छेहरुको फोहोरी मन अझै संग्लिने छैन
उद्योग तथा अन्य ब्यवसाय गर्नेहरुबाट पनि यतिबेला सेतीमा ढल मिसिन पाएको छैन । जसका कारण सेती पहिलेको भन्दा सफा भएर बग्न पाएको छ ।
कुनै कलाकारले बडो मिहिनेतले कोरेजस्ता छन्, नदी किनार । जहाँ प्रकृतिले नै कोरिदिएको छ, अनेक आकृति । खोंचबाट बगिरहेको छ, शुक्लागण्डकी । डिलमा टुसुक्क बस्छन् र रोमाञ्चित बन्छन् सुन्दर पौडेल । अनि लेख्छन् यी कविताका हरफहरु । पौडेल त्यसै रोमाञ्चित बनेका होइनन्, धेरैपछि उनले सेदी नदीलाई कञ्चन देख्न पाए ।
पौडेलको स्मृतिमा ती दिनको याद आउँछ, जुन दिन उनी स्याङ्जाको मग्याम तनहुँको ढोरफिर्दी हुँदै दुलेगौंडा आइपुग्थे । त्यतिबेला सेती नदीको पानी अञ्जुलीमा भरेर घुटघुट पिएर उनी दुलेगौंडा बजार उक्लन्थे ।
‘१५/२० वर्ष भयो होला सेती नदी संग्लो देख्न नपाएको । बालुवा लिएर सधैं धमिलो बग्थ्यो,’ पौडेलले भने, ‘तर धेरैपछि कञ्चन सेती नदी देख्न पाइयो । बडो आनन्द लाग्यो ।’
सुन्दरलेजस्तै सेती नदीलाई सुन्दर देख्न पाउँदा तनहुँ दुलेगौंडाका प्रकृतिप्रेमी खुसी छन् । सेती नदी धेरैपछि कञ्चन हुनुको कारण अहिले विश्वलाई नै हल्लाइरहेको कोरोना भाइरस कोभिड -१९ नै हो । कोरोनाबाट विश्व नै त्रसित छ । नेपाल लडकडाउन भए सम्पूर्ण बजार र नदीजन्य काम ठप्प छ । जसका कारण यतिबेला नदी भने कञ्चन भएर बगिरहेको छ ।
सेती नदी संरक्षण अभियन्ता हरिराम रिमालले भने, – १५/२० वर्षपछि सेती नदी यति कञ्चन भएर बगेको देख्न पायौं
अन्नपूर्ण हिमालदेखि पोखराका खोंचहरुबाट लुकामारी गर्दै तनहुँ भएर बग्ने सेती नदी ढुंगा, गिटी, बालुवाको उत्खननले धमिलो मात्रै बग्थेन, दुर्गन्धित नै बनेको थियो । शुक्लागण्डकी नगरपालिकाको दुलेगौंडादेखि कोत्रेसम्मको क्षेत्र सेती नदीको सबैभन्दा बढी उत्खनन् र दोहन हुने ठाउँ हो । त्यहाँका रहेका थुप्रै क्रसर उद्योगले सेती नदीलाई नै दोहन गरिरहेका थिए ।
अहिले कोरोना भाइरस संक्रमणको जोखिमका कारण ढुंगा, गिटी, बालुवाको उत्खखन् र क्रसर उद्योगहरु बन्द छन् । जसका कारण धेरैपछि सेती नदी कञ्चन भएर बग्न पाएको छ । ‘कोरोना भाइरसका कारण महिना दिन पुग्न लाग्यो होला उत्खनन रोकिएको । क्रसर उद्योगहरु पनि बन्द छन्,’ सेती नदी संरक्षण अभियन्ता हरिराम रिमालले भने, ‘१५/२० वर्षपछि सेती नदी यति कञ्चन भएर बगेको देख्न पायौं ।’
नदी उत्खनन् र गिटी, बालुवा पखालेको पानी सीधै नदीमा मिसाउँदा धेरै वर्षदेखि सेती नदी कुरुप बनिरहेको रिमालले बताए । ‘वास्तबमा सेती नदीमात्रै धमिलो बगेको थिएन, यस आसपासमा रहेका वासिन्दाको दैनिक जीवनयापन पनि धमिलो भएको थियो,’ रिमालले भने, ‘यहाँँको ढुंगा, गिटी, बालुवा र क्रसर उद्योगले आसपासका मान्छेहरुको बाँच्ने उमेर नै घटाइरहेको छ ।’
ढुंगा, गिटी, बालुवा र क्रसर उद्योगले सेती नदीसँगै आसपासका घाँसपात, अन्नबाली धुलोले ढाक्ने गरेकोमा अहिले कोरोनाकै कारण स्वच्छ बनेको स्थानीयको अनुभव छ ।
शुक्लागण्डकीमा मेसिन प्रयोग गरेर अवैध रुपमा रातमासमेत नदी दोहन हुने गरेको थियो । अहिले उद्योगहरु बन्द भएसँगै कोरोनाको कहरमा स्थानीयले राहत महसुस गरेको रिमालले सुनाए । यो क्षेत्रमा एक दर्जनजति नदीजन्य पदार्थ उत्खखन गर्ने उद्योग छन् ।
अबैध क्रसर उद्योग बन्द गराउने अवसर
सेतीलाई अहिलेकै अवस्थामा राख्न अब शुक्लागण्डकी नगरपालिकाले सदाका लागि क्रसर उद्योग त्यो ठाउँबाट स्थानान्तरण गर्नुपर्ने अभियन्ता लक्ष्मी सिग्देल बताउँछिन् । ‘अहिले नदीको सुन्दरता देख्दा कोहिलाई थाहा हुन्छ कि हामी कति नबुझ्ने रहेछांै । पहिलो कुरा अनाधिकृत रुपमा सञ्चालन भइरहेको क्रसर उद्योग अब सदाका लाग बन्द गर्ने अवसर पनि हो, यो,’ सिग्देलले भनिन्, ‘ढुंगा, गिटी, बालुवाको काम पनि स्थानान्तरण गर्न सकिन्छ । यसतर्फ स्थानीय तह र गण्डकी प्रदेशले ध्यान देओस् ।’
शुक्लागण्डकीको यो क्षेत्रमा सडक र नदी दुवैका हिसाबले मापदण्डविपरीतका क्रसर उद्योगहरु सञ्चालित छन् । शक्ति र सत्ताको आडमा लामो समयदेखि सञ्चालकहरुले अवैध उद्योग चलाइरहेको हरिरामको भनाइ छ । कोरोना भाइरसका कारण बन्द भएका अवैध उद्योगलाई सदाका लागि बन्द गराउने यो अवसरसमेत भएको उनी बताउँछन् ।
‘कोरोनाबाट सबै त्रसित छौं । उद्योग, धन्दा, काम सबै ठप्प छन् । तर, यही ठप्प भएको अवसरमा सेती नदी स्वच्छ र सफा राख्न र अवैध क्रसर उद्योग बन्द गराउन यो अवसर पनि हो,’ रिमालले भने, ‘हामी शुक्लागण्डकी नगरपालिका र गण्डकी प्रदेशको ध्यानाकर्षण गराउन चाहन्छौं ।’
यही मौकामा पोखरा, शुक्लागण्डकी, भीमाद, ब्यास नगरपालिकाले एकीकृत योजना बनाएर सेतीलाई सधैं यस्तै कञ्चन राख्नुपर्ने स्थानीयको माग छ ।
सेती अहिले कञ्चन बग्नुको कारण होटल, उद्योगबाट सेतीमा ढल नजानु पनि हो । पोखरामा सबैभन्दा बढी घरहरुबाट समेत सीधै सेतीमा चर्पीबाट ढल मिसाउने क्रम अझै रोकिएको छैन । तर, कोरोनाका कारण सेती किनारका होटल बन्द छन् । उद्योग तथा अन्य ब्यवसाय गर्नेहरुबाट पनि यतिबेला सेतीमा ढल मिसिन पाएको छैन । जसका कारण सेती पहिलेको भन्दा सफा भएर बग्न पाएको छ ।
पोखरा हुँदै चितवन पुगेर नारायणीमा मिसिने सेती नदीलाई अहिलेकै अवस्थामा कञ्चन भएर बग्न दिने यो अवसर भएको सेती संरक्षण अभियन्ताहरु बताउँछन् । सेती नदी संरक्षण तथा सफाइका निम्ति थुप्रै अभियान तथा कार्यक्रम सञ्चालन भए । कसैले सेतीलाई कञ्चन बनाउन सकेनन् । तर अहिले कोरोनाले मान्छेलाई कोठामै खुम्च्याइदिँदा नदी भने सफा भएर बग्न पाएको छ ।
‘कोरोनाको कारण मान्छेमा नराम्रो असर पर्यो, तर प्रकति भने सफा बनेको छ । सेती नदी कलकल बगेको छ,’ अभियन्ता लक्ष्मी भन्छिन्, ‘के अब मान्छेहरुको मन संग्लिएर सेती सधैं यस्तै सफा बग्ला त ? ।’
शुक्लागण्डकी नगरपालिकाका मेयर किसान गुरुङ भन्छन्, ‘अभियान चलाएकै छौं । अब झन् कडा रुपमा प्रस्तुत हुन्छौं ।’ अनलाइन खबरबाट साभार गरिएको ।
